Xem phần 1:
 |
|
"Người hiếu học đích thực đi học nhằm để khai trí, đạt thức, và thông tuệ" (Ảnh Đinh Quang quẻ Tuấn) |
Về “đức tính chuyên cần” và “huyền thoại về tính cần mẫn”
Một độc giả chưa tán thành cách giải nghĩa tại sao người Việt lười hơn các dân tộc châu Á khác như Nhật Phiên bản, Hàn Quốc, bởi lý do thời tiết hay vị trí địa lý là không chuẩn: Đầu tiên, tôi không nói rằng thời tiết hay vị trí địa lý là toàn thể lý do. Sự khác biệt về điều kiện thiên nhiên chỉ là nguyên do dẫn tới sự đặc biệt về cơ chế mưu sinh. Và sự đặc biệt về hình thức mưu sinh trong một thời điểm dài (cùng vài yếu tố khác nữa) sẽ tạo nên sự đặc biệt về tính cách thức dân tộc.
Bình luận này nói tiếp: “Nhật Bản, Hàn Quốc chỉ là 2 trong số gần như tổ quốc có nhân tố kiện thời tiết hà khắc hơn Việt Nam. Nhưng cũng chỉ có 2 nước nhà đó là sản xuất”, thêm nữa “trong thời phong kiến họ cũng là nước nhà kinh tế kém phát hành”. Ý này có chỗ đúng và có chỗ sai. Chỗ đúng (rất quan trọng) là ko phải cứ siêng năng là sẽ phát hành. Chỗ sai là trong số những nước nhà có điều kiện thời tiết khắc nghiệt hơn ta, không chỉ có Nhật Phiên bản, Hàn Quốc là sản xuất: Phổ quát quốc gia phương Tây ở xứ lạnh, thời tiết rất hà khắc, nhưng đều sản xuất rất sớm.
Việc đưa sự kiện “dạy thêm học thêm ngăn chặn mãi không được và học sinh vừa đi tuyến phố vừa xúc cơm ăn ngay trên xe máy” khiến cho cơ sở vật chất chứng minh cho tính chuyên cần hiếu học có chỗ không ổn. Bởi cái “cần cù hiếu học” này không hề xuất phát từ sự tự nguyện tự giác của các em mà là do áp lực của phụ vương mẹ và phố hội (con ngoan mà!).
Ta sẽ nghĩ sao giả dụ nhớ rằng những công chức “sáng cắp ô đi tối cắp ô về” bây chừ, những người đang lấp đầy các quán cà phê buổi sáng và các quán nhậu buổi chiều hiện giờ, khi còn gầy đều đã từng mất hết tuổi thơ vì phải học thêm, từng vừa đi trục đường vừa xúc cơm ăn ngay trên xe máy? Chả lẽ là lúc nhỏ nhắn siêng năng hiếu học để rồi khi lớn lên thì nghỉ bù, ăn chơi bù?
Tôi nói ở người Việt, siêng năng chỉ là huyền thoại còn là căn cứ trên những tiêu chí khách quan với những số liệu rất cụ thể. Tôi so sánh với Hàn Quốc, Nhật Bạn dạng vì đây là những đất nước được công nhận là chăm chỉ nhất nhân loại. ví dụ, xét theo số giờ làm việc trung bình trong năm thì người Hàn Quốc làm việc gấp 1,3 lần phổ quát hơn so với người Nhật và 1,5 lần rộng rãi hơn so với người Mỹ, khi mà số ngày nghỉ của họ chỉ bằng 1/2 của người Nhật và 1/5 của người Mỹ. Tới lượt chính mình, so với người Mỹ thì người Nhật cũng làm cho việc gấp 1,3 lần phổ thông hơn, trong khi số ngày nghỉ của họ chỉ bằng người ấy.
 |
Nhìn vào những con số trên ta sẽ tự thấy vietnam nằm ở chỗ nào, trong khi nước ta có số lượng lễ hội trong năm vào loại cao nhất trái đất (khoảng 8.000 lễ hội) nhưng lại có năng suất công trạng (theo số liệu do Đơn vị Công phu Toàn cầu ILO lên tiếng năm 2015) đứng cuối khu vực: thấp hơn Singapore gần 15 lần, thấp hơn Nhật 11 lần và thấp hơn Hàn Quốc 10 lần.
Tôi gọi “tính chịu khó” của người Việt là huyền thoại vì theo Tự vị tiếng Việt (do Hoàng Phê chủ biên) thì huyền thoại là “câu chuyện mê hoặc, kỳ lạ, hoàn toàn do tưởng tượng”. “Tính chuyên cần” của người Việt chính là một sự hình dong như thế.
Về chuyện hiếu học hay hiếu danh
Người hiếu học đích thực đi học nhằm để khai trí, đạt thức, và thông tuệ. Thi cử chỉ là một cách đánh giá. Danh phận, địa vị chỉ là hệ quả.
Hình như người Việt ta đi học (đương nhiên chẳng hề là phần nhiều) thường nhằm đến danh phận, địa vị nên mới quá coi trọng cái bằng. Trong khoảng chỗ coi trọng cái bằng mà hiện ra cách học ứng phó, học để thi. Thi gì thì học nấy, đôi khi thi dứt là quên luôn, còn cái gì không thi thì bỏ qua. Việc ứng phó với thi cử đẻ ra tệ nạn quay cóp. Tệ nạn này hiểm nguy tới chừng mực nào và chung tới đâu thì thực tại cuộc sống và các số liệu dò la đều dẫn đến cùng một kết quả:
Về hạn độ nguy hiểm thì điển hình nhất là sự kiện diễn ra ở trường THPT tư thục Đồi Ngô (Lục Nam, Bắc Giang) trong kỳ thi tốt nghiệp năm 2012, khi mà có đến 12 video-clip quay lại cảnh ăn lận có sự tiếp tay và đồng lõa cùa các giám thị do chính các thí sinh chấp hành được tung lên mạng. Kiếm được xét về vụ này, giáo sư Ngô Bảo Châu từng nghĩ rằng “Đây là một sự kiện khác lạ... chưa từng có tiền lệ trong lịch sử nhân loại”.
 |
|
Hình ảnh vi phạm quy chế giễu thi tại hội đồng thi Trường THPT DL Đồi Ngô - Bắc Giang (Ảnh cắt từ clip) |
Về chừng bình thường thì sự gian lậu này không chỉ có ở thí sinh mà ở đa dạng nơi đã biến thành hiện tượng có công ty hồ hết công khai (có nơi thu tiền để ăn năn lộ giám thị; hàng cỗ áo giấy photo bài giải được đưa vào giao cho nhân viên phục vụ mang đi phân phát ở các phòng thi).
Trong đợt chấm thi ra trường THPT năm 2003 có vài tỉnh cầu cứu Bộ cho thành lập đáp án riêng cho tỉnh giấc bản thân mình để nâng tỉ lệ đỗ từ 50% lên 70%. Năm 2010, thậm chí 12 tỉnh giấc ở đồng băng sông Cửu Long đã liên minh với nhau tự ý hạ chuẩn đáp án của Bộ để nâng tỉ lệ đỗ tốt nghiệp của toàn vùng. Trong kỳ thi tốt nghiệp năm 2014 tại một trường THPT ở Hà Tây, khi thi thử có 90% trượt, đến khi thi thật thì đỗ tới 100%!
Trong cuộc điều tra do chúng tôi chấp hành năm 2014 với khoảng 5.600 người nhập cuộc, trả lời thắc mắc về việc “Giở sách quay cóp khi thi cử”, có 79,3% công nhận đã từng thực hiện điều này trong hành động hoặc suy nghĩ; riêng đã chấp hành trong hành động cũng có đến 64,2%. Số chưa bao giờ nghĩ tới chỉ choán 20,7%.
Một lối học như thế, nếu vẫn cứ muốn gọi là hiếu học thì có nhẽ cụm từ “hiếu học lạc hậu” của PGS. Văn Như Cương – nhà sư phạm, nhà sáng lập và Hiệu trưởng Trường PTDL Lương Thế Vinh – có thể xem là phù hợp khi ông cho rằng “Chúng ta đang sống trong thị trấn hội hiếu học lỗi thời, bởi bạn nào cũng muốn tham gia đại học, dù đồng đội học sinh ra trường không có việc khiến cho”.
Ngoan trong “con ngoan” nên hiểu như thế nào?
Có quan điểm so sánh rằng nếu như “ngoan” mà tệ thế thì nước Nhật sẽ càng ngày càng "tệ hại" vì người Nhật cúi đầu chào lễ phép khi chạm mặt nhau. Lầm lẫn này có thể nắm bắt được vì trong tiếng Việt có nhị phương pháp hiểu về “ngoan”.
Phương pháp hiểu thứ nhất được ghi kiếm được trong mọi từ điển chính là “dễ bảo, biết nghe lời”: “vn tự điển” của Hội Khai Trí Tiến Đức (xuất phiên bản năm 1931) cắt nghĩa ngoan là “có nết na, dễ bảo” (đứa ốm này ngoan, cô gái ngoan). “Từ điển tiếng Việt” của Viện Ngôn ngữ học (do Hoàng Phê chủ biên) cũng khái niệm ngoan (trong “đứa gầy ngoan”) là “nết na, dễ bảo, nhân thức nghe lời”. Trái nghĩa với ngoan (khó bảo, ngang bướng) là “hư”.
Cách thức nắm bắt thứ hai tuy không thấy ghi kiếm được trong tự vị nào, nhưng tồn tại trên thực tế, đồng nhất “ngoan ngoãn” với “lễ độ”. Sau năm 1975 người miền Bắc vào Nam đều có nhận xét rằng trẻ con miền Nam “ngoan hơn”, đi về khoanh tay thưa gửi rất lễ phép. Lối giao tiếp của người Nhật, người Thái, Lào, Mianmar... đều được xem là thuộc phạm trù này.
Trong nhì bí quyết hiểu thì bí quyết hiểu thứ nhất (ngoan = dễ bảo) là nghĩa chính, dùng chung. Vì là nghĩa tầm thường nên nó được ghi nhận trong mọi từ điển xưa nay. Chính cách nắm bắt này nằm trong vô thức của người vietnam, trong khoảng gia đình vào tới nhà trường và ra đến thị trấn hội.
Xem phần cuối:
GS Nai lưng Ngọc ThêmXem thêm: bomtangap
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét