Những tiếng tăm nhiều người biết đến gắn với khu vui chơi Nguyễn Huệ

Từ Phan Châu Trinh, Nguyễn An Khương, Cường Để hay Roland Garros là những tên tuổi lớn từng sống và gắn bó với con đường này.

Đoạn ghi hình 6 đại gia chiếm hữu đất vàng Nguyễn Huệ Ngoài Vạn Hưng thịnh Phát, 5 đại gia khác là Satra, Saigontourist, Sunwah, BIDV, Tài Nguyên đang sở hữu đa dạng đất quà trên trạm xe buyt Nguyễn Huệ (thị xã 1, TP.HCM) nhất.

Trong khoảng kênh Cửa hàng Vải trên bến dưới thuyền tới đại lộ Charner thời Pháp hay phố đi bộ Nguyễn Huệ thời nay, con đường này là chứng nhân của một quá trình đầy biến động của lịch sử Sài Gòn.

Trong cuốn Sài Gòn – Hàng quán Lớn: Ký ức thành phố và nhân loại, nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Hiệp đã ví đại lộ Nguyễn Huệ của Sài Gòn giống như Champ-Élysée của Paris (Pháp). 

Những dấu vết thời gian

Khu vực chợ hiện giờ bắt nguồn trong khoảng một con kênh đào tên là Mini Vải, còn có cái tên khác là Kinh Lớn. Cuối thế kỷ 19, kênh Siêu thị Vải của thành Gia Định là nơi buôn bán sầm uất.

Theo Nguyễn Đức Hiệp, trong một cuốn sách xuất phiên bản năm 1883, ông Anatole Petiton cho biết kênh Căn tin Vải dài khoảng một vài trăm thước, mở màn từ sông đi vào thì ở phía bên phải là các ngôi nhà của người Âu và một số nhà của người Hoa, Ấn, bên trái là các ngôi nhà, chợ và những cửa hàng khác của người Hoa.

Kênh Quán ăn Vải buôn bán sầm uất, nhị bên các con phố là khu chợ của người Hoa và người Ấn. Ảnh tư liệu.

Ven kênh Chợ Vải từng có một khu vui chơi bằng gỗ được xây đắp vào năm 1863 bởi đô đốc Bonard. Đây được coi là ở dọc đường đầu tiên của Sài Gòn, thành lập sau khi người Pháp chiếm hoàn toàn Sài Gòn – Gia Định. Địa điểm của trạm xe buyt này được phỏng đoán là toà nhà Sun Wah ngày nay, góc Nguyễn Huệ và Tôn Thất Thiệp.

Đến năm 1887, kênh Cơ sở Vải được lấp bất chấp sự phản đối của các nhà bán buôn dọc nhị bên bờ kênh. Một đại lộ văn minh xây dựng thương hiệu thay cho hình ảnh trên bến dưới thuyền đặc trưng của một Nam Bộ cũ. Đại lộ mới có tên Charner.

Sự phát triển của đại lộ Charner gắn liền với sự xuất hiện của những thương buôn người Pháp, người Việt, khó khăn với người Hoa, Ấn. Đây còn là nơi đơn vị phổ quát lễ hội lớn của Sài Gòn như lễ quốc khánh 14/7 của Pháp hay lễ hội rước rồng của người Hoa.

Một góc phường Nguyễn Huệ hiện tại. Ảnh: Anh Tuấn.

Trong ký ức của nhiều người Sài Gòn, tuyến đường Nguyễn Huệ gắn với hình ảnh của phiên chợ hoa ngày Tết. Cho đến cuối thế kỷ 20, Nguyễn Huệ vẫn là chợ hoa xuân chính của TP. Người bán mang hoa trong khoảng các thức giấc miền Tây, theo ghe về bến Bạch Đằng và bày hoa dọc theo con thị trấn.

Quán ăn hoa sau đó được dời về tiệm tạm hóa 23/9, các con phố hoa Nguyễn Huệ quay về với hình hài của một nơi trưng bày hơn là nơi mua bán hoa tết của người Sài Gòn.

Tên phố, phận người

Đa dạng anh hùng lịch sử đã để dấu vết mà ít người biết tới. Trong khoảng Vương Thái, Émile Gsel, Pun Tun (Tân Luân), đến Phan Châu Trinh, Nguyễn An Khương, Cường Để hay Roland Garros từng sống hoặc cư trú một thời điểm trên con đường này.

Từ những tư liệu từ Niêm giám Đông Dương và các bức tranh của các thợ chụp ảnh người Pháp còn lưu lại, có thể kể lại được những tên nhà gắn với từng căn số và con người trên con đường này.

Con hẻm 53 được xuất hiện từ thời Pháp, là nơi duy nhất có người ở, khác hẳn trái đất phồn hoa, náo nhiệt thiết kế con đường Nguyễn Huệ. Ảnh: Lê Quân.

Theo Nguyễn Đức Hiệp, số 49 trục đường Charner là tiệm may của ông Nguyễn An Khương, phụ vương của ông Nguyễn An Ninh. Ông Nguyễn An Khương là một nhân sĩ trong phong trào Minh Tân.

Trên lầu là khách sạn Chiêu Nam Lầu, nơi cụ Phan Châu Trinh đã ngụ cư trong thời điểm ngắn khi trong khoảng Pháp trở lại Sài Gòn. Trong cuốn “Nguyễn An Ninh: Tôi chỉ là cơn gió thổi” của bà Nguyễn Thị Minh có nhắc tới Chiêu Nam Lầu. chậm triển khai là nơi “chiêu hiền đãi sĩ của người Việt Nam, nơi chạm chán của nhân vật thiên tài ba miền, nơi tá túc của những nhà ái quốc Bắc Trung xiêu dạt vào Nam”.

Chiêu Nam Lầu ở số 49 các con phố Charner cũng chứng kiến những giây phút cuối đời của nhà cách mạng Phan Châu Trinh ngày 24/3/1926. “Đám tang cụ Phan Châu Trinh trong khoảng đây đi đến tha ma Gò Công là sự thổ lộ tâm sự, ước vọng lớn nhất về non sông, cuộc sống phường hội của người Việt Nam ở Sài Gòn, một đám tang to đùng với lượng người đi rước, các cửa tiệm của người Việt ở Sài Gòn – Căn tin Lớn đều đóng cửa, mà tin báo Pháp nói ngày đó là ngày Việt Nam thức tỉnh” (trích Sài Gòn – Quán ăn Lớn: Ký ức thị trấn và con người).

Rộng rãi người Việt sau này biết tới giải quần vợt mở rộng của Pháp tại sân quàn vợt ở Paris có tên Roland Garros. chậm tiến độ là tên của một phi công nổi tiếng, người đầu tiên lái tàu bay qua Địa Trung Hải vào năm 1913 và là nhân vật của nước Pháp trong Thế chiến thứ nhất. Ít ai nhân thức rằng, Roland Garros đã trải qua thời niên thiếu ở Sài Gòn, trên đoạn đường Charner tại số nhà 117.

Ở phía cuối các con phố Nguyễn Huệ bây giờ, vẫn còn sinh tồn toà nhà Kho bạc TP.HCM. Sự ra đời của toà nhà này gắn với sự chấm dứt quá trình hoàng kim của Căn tin Sài Gòn (Hàng quán Cũ), sau khi chợ Bến Thành được xây dựng.

Nơi nghỉ ngơi Rex ở góc tuyến đường Nguyễn Huệ và Lê Thánh Tôn hiện nay là toà nhà bán xe hơi của ông Élime Bainier. Ông chính là người đầu tiên lái xe buýt nhằm trưng bày dụng cụ tải công cộng cho rộng rãi quan chức và nhân viên chính quyền trên phố xã Sài Gòn vào năm 1909.

Năm 1953, hoàng hậu con ông Bainier đi về Pháp, hiền thê chồng hoàng tử Nguyễn Phúc Ưng Thi đã mua lại toà nhà này và phá đi để xây khách sạn Rex, rạp chiếu phim và các siêu thị mà cho đến hiện giờ vẫn còn nguyên vẹn.

Toà thị sảnh Sài Gòn, nay là UBND TP.HCM được xây dựng từ năm 1901 và chấm dứt tham gia 1909, đúng 50 năm sau khi Pháp choán thành Sài Gòn. Toà nhà này được xây bởi kiến trúc sư Paul Gardès và được trang trí kiến trúc bên ngoài bởi một nhà điêu khắc trẻ tuổi Louis-Lucien Ruffier.

Trong khoảng năm 1945 đến 1975, toà nhà này là hội sở của Hội đồng TP và Thị trưởng TP Sài Gòn – Hàng quán Lớn. Sau 1975, đây là hội sở của UBND TP.HCM.

Giã từ một Sài Gòn xưa đã mất

Thương xá Tax chính thức phá dỡ toàn bộ để xây tòa tháp mới. Việc “bảo tàng” những gì được bảo tồn (thảm gạch mosaic, thanh tay vịn cầu thang trang trí con gà bằng đồng) đã ngừng thời kỳ đầu tiên. Những lời hẹn phục dựng lại hình dáng của một Tax xưa cũng đã được nhắc lại.

Giờ chỉ còn chờ đợi bảo quản tốt những gì đã mang đi.

Tôi cho rằng sau khi toá gỡ, làm cho sạch nên trưng bày cùng với những thuyết minh về trị giá nghệ thuật của những bộ phận trang trí này, những hình ảnh, đoạn ghi hình, mô hình về những kiến trúc tương tự trên nhân loại… cho bà con xem.

Bên trong Thương xá Tax trước ngày bị tháo tháo dỡ. Ảnh: Lê Quân.

Sự hiểu biết của số đông về trị giá của cũ kĩ vật vừa để vật quý không bị rơi tham gia quên lãng, vừa để có thể “giám sát” quá trình bảo quản và sau này phục dựng những cổ vật này trong tòa tháp mới. Hy vọng sau những năm xây dựng một tòa nhà mấy chục tầng, “ châu (lại) về Hợp xã” trọn vẹn, đúng đắn và đẹp hơn.

Tax mới sẽ là công trình của thế kỷ 21. Cũng như phổ thông nhà cửa khác đang mọc lên như nấm sau mưa ở thành phố này. Tax có biến thành di sản và ký ức của công dân thế kỷ 21 hay không còn là tùy thuộc vào phổ quát yếu tố. Nhưng có một nhân tố cam kết, khi chúng ta không quý trọng di sản của thế hệ bản thân mình thì đừng dạy dỗ con cháu phải quý trọng những gì chúng có.

Tôi chỉ có 41 năm gắn bó với Tax và bùng binh cây liễu, cà phê Givral, Eden, Ba Son… nhưng phải chứng kiến đa số lần lượt ra đi… 

(Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu, Nguyên Phó viện trưởng Viện Phân tích Sản xuất TP.HCM)

Giá đất khu 'tứ giác vàng' Nguyễn Huệ có thể trên 1 tỷ/m2 Trúng thầu đầu tư vào khu “tứ giác quà” tuyến phố Nguyễn Huệ nhưng để khai triển công trình, nhà đầu tư có thể đương đầu với giá đền bù mập mạp.

lịch sử trường học Nguyễn Huệ trường học Nguyễn Huệ đại lộ Charner kênh Siêu thị Vải kiến trúc Sài Gòn xưa Thương xá Tax

Tham khảo thêm: bomtangap